Remarque : le financement est parfois versé en plusieurs tranches sur plusieurs années. Le tableau ci-dessous indique la date d’acceptation des projets, mais ceux-ci se poursuivent généralement les années suivantes.
Les projets de recherche sont sélectionnés en concertation avec des experts Duchenne. Nous avons délibérément limité notre soutien à des initiatives belges afin de stimuler les essais cliniques et la recherche en Belgique. En dehors de la KULeuven, nous collaborons également avec plusieurs universités de Bruxelles, Gand, Liège, etc.
Projets à la KUL via le Fonds Kan-Go !, créé par Duchenne Parent Project Belgium asbl.
Trois membres du conseil d’administration de DPP siègent au sein du conseil de gestion du Fonds Kan-Go !.
2024
Projets approuvés via la commission d'experts du Duchenne Parent Project Pays-Bas
Deep phenotyping du cerveau dans la myopathie de Duchenne et de Becker
Dr Hermien Kan (LUMC)
Dans le projet européen BIND (Brain Involvement in DystrophinoPathies), financé par le programme H2020 de l’UE, l’objectif est de mieux comprendre comment l’absence ou la détérioration de la dystrophine — protéine manquante dans la dystrophie musculaire de Duchenne (DMD) et Becker (BMD) — affecte le cerveau. On sait déjà que ce déficit cause la faiblesse musculaire typique de ces maladies, mais son impact sur la cognition, le comportement et l’émotion reste mal documenté.
Méthodologie
-
Participants : adolescents et adultes atteints de DMD ou de BMD.
-
Tests neuropsychologiques et comportementaux : séries de questions et d’échelles mesurant la mémoire, l’attention, les émotions, l’interaction sociale, etc.
-
Imagerie cérébrale (IRM) : scans structurels et fonctionnels pour détecter d’éventuelles anomalies anatomiques ou de connectivité.
-
Analyse des données :
-
« **Deep phenotyping » » des performances cognitives, émotionnelles et psychosociales pour dresser un profil détaillé de chaque patient.
-
Corrélations poussées entre ces profils et les images d’IRM pour identifier les régions ou réseaux cérébraux affectés.
-
Durée et diffusion
-
Période : janvier 2020 – juin 2024.
-
Toutes les données seront centralisées dans le dépôt de la Duchenne Data Foundation.
-
Les résultats seront publiés sous forme d’articles scientifiques et de supports d’information à destination des patients, de leurs familles et des professionnels de santé.
Résultats attendus
-
Élaboration d’un protocole standardisé de diagnostic cognitivo-comportemental à intégrer en pratique clinique pour DMD et BMD.
-
Mise en évidence des bases biologiques des troubles (régions/réseaux cérébraux spécifiques).
-
Repères pour développer des approches thérapeutiques ciblées (par exemple, interventions sur des zones cérébrales précises).
Projets Kan-GO ! financés
1. Bone-DMD Study : santé osseuse chez l’adulte atteint de DMD
Prof. Kristl Claeys & Dr Matthias Opsomer (KULeuven)
Les hommes adultes souffrant de dystrophie musculaire de Duchenne (DMD) présentent un risque accru d’ostéoporose et de fractures. Or, les méthodes classiques de mesure de la densité osseuse, comme la DXA, sont souvent inadaptées compte tenu des contractures musculaires et de l’assistance respiratoire dont ces patients peuvent dépendre.
Pour surmonter ces contraintes, la Bone-DMD Study s’appuie sur la Photon-Counting Computed Tomography (PCCT). Cette technologie de pointe permet, en seulement une à deux minutes de scan, d’obtenir des images osseuses d’une précision remarquable, même lorsque le patient est ventilé. En parallèle, des prélèvements sanguins sont réalisés pour doser les marqueurs du remodelage osseux.
Les données issues de la PCCT et des analyses sanguines sont ensuite croisées avec d’autres informations cliniques : d’une part, les bilans de fonction respiratoire et cardiaque, et d’autre part, les mesures de force musculaire. Cette approche multidimensionnelle offre une vision complète de la santé osseuse et générale du patient.
L’étude se déroule sur une année et comporte deux temps forts : une consultation initiale pour établir les mesures de référence (baseline), puis un suivi au bout de douze mois afin d’évaluer l’évolution de la densité osseuse et l’efficacité des recommandations proposées.
L’objectif final est de formuler des préconisations concrètes pour prévenir les fractures et préserver au mieux la mobilité des hommes adultes atteints de DMD, en s’appuyant sur des données fiables et complètes.
Nous recrutons actuellement des volontaires masculins âgés de 18 ans et plus, porteurs d’une mutation DMD. Pour participer ou obtenir plus d’informations, merci de contacter :
-
Prof. Kristl Claeys : Kristl.Claeys@uzleuven.be
-
Dr Matthias Opsomer : Matthias.Opsomer@uzleuven.be
-
Tél. : +32 16 344 278
2. Projet de transition : passage des soins pédiatriques aux soins adultes en DMD
Sam Geuens, Joanna Willen, Prof. Liesbeth De Waele & Prof. Kristl Claeys (KULeuven)
Grâce aux progrès médicaux, de plus en plus de personnes atteintes de myopathie de Duchenne parviennent aujourd'hui à l'âge adulte. Ce passage vers l'âge adulte entraîne des défis nouveaux, notamment en matière de soins de santé. À un moment donné, la prise en charge doit passer du service pédiatrique vers une équipe spécialisée pour adultes. Cette transition est un moment clé, souvent complexe, qui nécessite une coordination étroite et beaucoup d'écoute entre toutes les parties concernées.
La transition ne consiste pas simplement à changer de médecin. Elle implique une adaptation globale du suivi médical, tout en tenant compte des évolutions de la maladie, telles que la perte progressive de mobilité ou la nécessité d'un soutien respiratoire. Elle doit aussi accompagner les changements sociaux et professionnels auxquels les jeunes adultes doivent faire face. Pour réussir cette étape cruciale, l'implication active du patient, de sa famille et des équipes médicales pédiatriques et adultes est essentielle.
À l'UZ Leuven, des pratiques favorisant cette transition ont déjà été mises en place, comme les « passations chaudes » : des rencontres communes entre le patient, sa famille et les professionnels des deux équipes. Cela permet de faciliter le passage et de créer un climat de confiance. Toutefois, malgré ces efforts, des obstacles persistent, tels qu’un manque d’information, de l’anxiété liée au changement et des difficultés de coordination entre les services.
Ce projet de recherche vise à identifier en détail les problèmes rencontrés lors de cette transition pour les patients atteints de myopathie de Duchenne et leurs familles. L'objectif est de développer ensuite une stratégie de transition optimisée, de l'implémenter dans la pratique clinique et d'évaluer son efficacité.
Le projet se déroule en plusieurs étapes. Dans un premier temps, les chercheurs établiront une cartographie précise des difficultés en s'appuyant sur :
-
Une revue de la littérature scientifique portant sur les transitions de soins dans les maladies rares, dont la myopathie de Duchenne ;
-
Une enquête anonyme en ligne destinée aux patients à partir de 14 ans et à leurs proches ;
-
La collecte de témoignages de professionnels de santé issus des centres de référence neuromusculaires en Flandre.
À partir de ces données, une nouvelle stratégie d’accompagnement sera élaborée, testée en situation réelle et évaluée.
L'objectif final est clair : fluidifier le passage vers les soins pour adultes, réduire les risques de ruptures dans le suivi médical et garantir une prise en charge personnalisée et continue pour chaque étape de la vie des personnes atteintes de myopathie de Duchenne.
2023
Projets approuvés via la commission d'experts du Duchenne Parent Project Pays-Bas
Recherche sur le rôle des macrophages (GLUD1) dans la régénération musculaire dans la myopathie de Duchenne
Emanuele Berardi (KU Leuven) ((suite d'une étude entamée en 2021))
Chez les personnes atteintes de myopathie de Duchenne, les muscles subissent des dommages constants, entraînant une perte progressive de leur fonction. Une composante essentielle de ce processus pathologique est la réponse immunitaire, notamment l’activité des macrophages, ces cellules immunitaires impliquées à la fois dans l’élimination des tissus endommagés et dans la stimulation de la réparation musculaire.
Des recherches récentes se sont concentrées sur un enzyme particulier dans les macrophages : la glutamate déshydrogénase 1 (GLUD1). Cet enzyme intervient dans des processus métaboliques clés de la cellule. Les chercheurs ont observé que cibler spécifiquement GLUD1 pourrait favoriser la réparation musculaire, en augmentant la concentration de glutamine dans le tissu musculaire. La glutamine, à son tour, stimule les cellules satellites, des cellules souches responsables de la régénération musculaire.
Dans des études préliminaires menées chez des souris mdx (modèle murin pour la myopathie de Duchenne), l’inhibition de GLUD1 grâce à un composé nommé R162 semblait améliorer la masse musculaire, la taille des fibres musculaires et la qualité générale des muscles. Les souris traitées présentaient également moins de lésions, plus de cellules satellites actives et une meilleure force musculaire.
Le projet vise maintenant à approfondir ces résultats prometteurs. Avec le soutien financier de notre association, les chercheurs prévoient de :
-
Confirmer les effets de l'inhibiteur R162 chez de jeunes souris mdx et étudier l'impact d'une administration chronique, tant chez de jeunes que de jeunes adultes ;
-
Analyser en détail la réparation musculaire, la quantité de cellules satellites, l’inflammation et la fibrose musculaire ;
-
Mesurer l'influence du traitement sur la fonction musculaire à l'aide de divers tests de force et de coordination ;
-
Évaluer d’autres indicateurs biologiques, comme la créatine kinase (CK) sanguine, la composition corporelle et l'alimentation.
En parallèle, ils exploreront si une thérapie cellulaire utilisant des macrophages génétiquement modifiés pour GLUD1, ou l’inactivation génétique spécifique de GLUD1 dans les macrophages, pourrait influencer favorablement la progression de la maladie chez la souris.
Ce projet contribue à une meilleure compréhension du rôle complexe des cellules immunitaires dans la myopathie de Duchenne, et pourrait ouvrir la voie à de nouvelles stratégies thérapeutiques.
Recherche sur la santé sexuelle et la fertilité chez les hommes atteints de myopathie de Duchenne
Claire Wood (Newcastle University)
Grâce aux avancées thérapeutiques et à une meilleure qualité des soins, les hommes atteints de myopathie de Duchenne vivent aujourd'hui beaucoup plus longtemps. Cette évolution rend des aspects de la vie adulte, tels que la sexualité et la fertilité, de plus en plus pertinents. Pourtant, la littérature scientifique spécifique sur ces thèmes dans cette population reste très limitée.
Bien que des études aient montré que les adultes atteints de myopathie de Duchenne peuvent mener une vie de bonne qualité malgré leurs limitations physiques, il existe un besoin clair de soutien dans les domaines des relations sociales et du développement personnel. Des recherches récentes chez des adolescents ayant reçu une induction de la puberté révèlent des difficultés liées à l’acceptation de soi et au souhait d’être perçus comme leurs pairs.
Les recommandations actuelles soulignent l'importance d'initier la puberté de manière appropriée pour soutenir le bien-être émotionnel et physique, avec des niveaux d’hormones adultes tels que la testostérone. Toutefois, l’impact de ces traitements sur la cognition, la fonction physique et la fertilité à long terme reste peu documenté. Bien qu'il existe quelques cas rapportés de paternité, les connaissances scientifiques restent très limitées. De plus, le dialogue sur ces sujets est parfois délicat, aussi bien pour les patients que pour les soignants.
Des questions importantes persistent, notamment concernant la fertilité, les éventuelles dysfonctions érectiles ou des troubles hormonaux possiblement liés à l'utilisation prolongée de corticostéroïdes ou à la faiblesse musculaire. Les premières observations suggèrent par exemple une augmentation de l'inhibine B pendant l'induction pubertaire, bien que ses niveaux restent inférieurs à ceux des jeunes hommes sans pathologie.
Ce projet a pour but d'explorer les expériences, attentes et besoins en matière de sexualité et de reproduction des hommes atteints de myopathie de Duchenne. Il s'appuie sur des discussions et forums organisés en collaboration avec des associations comme la Pathfinders Neuromuscular Alliance. Si l’intérêt est confirmé, une étude de suivi pourrait analyser des marqueurs biologiques de la fertilité.
En abordant avec soin ces sujets sensibles, cette recherche espère enrichir les connaissances et réduire les stigmates autour de la sexualité et de la parentalité chez les hommes vivant avec la myopathie de Duchenne.
Recherche sur une thérapie combinée pour la myopathie de Duchenne : interaction entre les antioxydants et l’exon skipping.
Remko Goossens (Leiden University Medical Center)
La myopathie de Duchenne (DMD) est une maladie génétique qui résulte d'une absence de dystrophine, une protéine essentielle pour la fonction musculaire. Cela entraîne une dégradation progressive des muscles, ce qui impacte considérablement la qualité de vie des patients. Dans ce contexte, le Dr. Remko Goossens, au sein du Leiden University Medical Center (LUMC), dirige un projet de recherche visant à explorer une approche combinée pour améliorer le traitement de cette maladie.
Le contexte et l'objectif du projet
La myopathie de Duchenne est due à une mutation empêchant la production de dystrophine dans les cellules musculaires. Une approche thérapeutique prometteuse utilise des oligonucleotides antisens (AONs) pour contourner partiellement cette anomalie et permettre la production d'une forme raccourcie mais fonctionnelle de dystrophine. Toutefois, l’efficacité de cette thérapie reste variable, et les antioxydants pourraient jouer un rôle important.
Chez les patients, un stress oxydatif élevé — causé par un excès de radicaux libres — aggrave la dégradation musculaire. Ce stress pourrait aussi nuire à l’efficacité des thérapies comme l’exon skipping, en perturbant la production de dystrophine.
La question de recherche : Comment les antioxydants influencent-ils l'efficacité de l'exon skipping ?
Le Dr. Goossens et son équipe ont formulé l'hypothèse que le stress oxydatif pourrait non seulement endommager les cellules musculaires, mais aussi compromettre la production ou la stabilité de la dystrophine générée par la thérapie d'exon skipping. En d'autres termes, les radicaux libres pourraient rendre les cellules musculaires moins réceptives à cette thérapie, limitant ainsi son efficacité.
Les recherches antérieures ont montré que l'ajout d'antioxydants, tels que le N-acétylcystéine (NAC), pourrait aider à stabiliser la dystrophine au niveau cellulaire. De plus, des études en laboratoire ont indiqué qu'une combinaison d'AONs et d'antioxydants pouvait améliorer la quantité de dystrophine produite dans les cellules musculaires en culture. Cela suggère que cette approche combinée pourrait potentiellement renforcer l'effet de l'exon skipping et améliorer la qualité musculaire des patients.
Ce que ce projet vise à accomplir
Le projet de recherche du LUMC vise à tester cette hypothèse dans un modèle animal de la DMD. En utilisant des souris mdx, qui sont des modèles animaux couramment utilisés pour étudier la DMD, les chercheurs vont évaluer l'impact de la combinaison des AONs avec un antioxydant comme le NAC. L'objectif est de déterminer si cette combinaison permet de produire plus de dystrophine, de stabiliser cette protéine au sein des cellules musculaires, et d'améliorer ainsi la fonction musculaire.
Les chercheurs vont également mesurer si cette approche combinée entraîne des améliorations dans la force musculaire et la fonction motrice des souris, afin de voir si elle offre des avantages cliniques réels par rapport à l'utilisation des AONs seuls.
Pourquoi est-ce important ?
Ce projet est crucial car il pourrait non seulement renforcer l'efficacité de l'exon skipping, mais aussi ouvrir la voie à de nouvelles stratégies thérapeutiques pour les patients atteints de DMD. Si les résultats sont positifs, cette approche combinée pourrait être intégrée dans les traitements futurs, offrant ainsi une nouvelle perspective pour améliorer la prise en charge des patients, en particulier ceux qui ne répondent pas bien aux thérapies actuelles.
En fin de compte, l'objectif est de développer une stratégie de traitement plus robuste et plus efficace, qui pourrait ralentir la progression de la maladie, améliorer la qualité de vie des patients et, espérons-le, offrir des solutions thérapeutiques plus accessibles et plus personnalisées.
Impact pour l'avenir de la DMD.
Les résultats de cette recherche pourraient avoir un impact majeur sur la manière dont nous abordons le traitement de la DMD. En associant les thérapies géniques actuelles avec des antioxydants pour réduire le stress oxydatif, nous pourrions maximiser l'efficacité de ces traitements et offrir aux patients un meilleur espoir de maintenir leurs fonctions musculaires plus longtemps.
Ce projet incarne un exemple parfait de l'importance de la recherche collaborative et innovante, soutenue par des fonds collectés par des organisations telles que le Duchenne Parent Project, pour faire avancer la science et améliorer les traitements disponibles pour les familles touchées par la DMD.
Recherche sur les fractures vertébrales dans la myopathie de Duchenne.
Lucy Bray (Edge Hill University), Jarod Wong University of Glasgow
Les fractures des vertèbres sont plus fréquentes chez les personnes atteintes de la myopathie de Duchenne (DMD), en grande partie à cause de l'ostéoporose, une fragilité des os. Ce projet de recherche, dirigé par le Dr. Lucy Bray de l'Edge Hill University et le Dr. Jarod Wong de l'Université de Glasgow, a pour objectif d'approfondir nos connaissances sur ces fractures et d'aider à l’élaboration de recommandations de soins plus adaptées.
Les différents aspects de l’étude :
Ce projet de recherche aborde plusieurs points importants pour mieux comprendre les fractures vertébrales et leurs implications :
-
Évolution naturelle des fractures légères :
Une partie de l’étude, financée par Duchenne Parent Project Nederland, suit comment de légères fractures vertébrales évoluent chez des jeunes non traités par bisphosphonates, afin de mieux comprendre leur développement naturel. -
Impact et vécu des traitements :
Une autre partie explore, via des interviews, l’impact des fractures et du traitement par bisphosphonates sur la vie quotidienne des jeunes patients, ainsi que leur avis et celui de leurs proches, notamment sur l’utilisation préventive de ces médicaments. -
Acceptation du traitement préventif :
Enfin, des jeunes sans fractures ni traitement préalable sont interrogés pour évaluer leur perception de l’intérêt et de l’acceptabilité d’une prévention par bisphosphonates, malgré les effets secondaires possibles au début du traitement.
Objectif de la recherche :
L’objectif principal de cette étude est d'explorer ces différents aspects afin d’améliorer la prise en charge des fractures vertébrales chez les personnes atteintes de DMD. En étudiant l’évolution des fractures, l'impact des traitements et les perceptions des familles, les chercheurs souhaitent proposer des lignes directrices de soins mieux adaptées et plus personnalisées pour la santé osseuse des patients atteints de myopathie de Duchenne.
Autres projets en Belgique
-
Projet HUDERF (Bruxelles) – Nicolas Deconinck : Duchenne Gait Project (poursuite d’un projet démarré en 2022)
-
Projet VUB – Prof. Dr. VandenDriessche et Prof. Dr. Chuah : Développement d'une thérapie génique de nouvelle génération pour la myopathie de Duchenne
(Un chercheur à temps plein continue d’être financé pour accélérer ce projet entamé en 2020.)
Projets Kan-GO!
-
Prof. Bart Vrijsen : Étude du sommeil en environnement domestique (poursuite, année 2 sur 3 ; projet en collaboration avec le Fonds Rondou, en soutien au développement des soins pour adultes.)
2022
Projet à l'Hôpital Universitaire des Enfants Reine Fabiola (HUDERF), Bruxelles
Dr Nicolas Deconinck – Duchenne Gait Project
Ce projet vise à affiner la manière dont on mesure l’efficacité des traitements dans les études cliniques pour la myopathie de Duchenne. Aujourd’hui, on utilise souvent des tests comme le « six-minute walk test », mais ces évaluations peuvent être influencées par des éléments extérieurs, comme l’état de fatigue de l’enfant le jour du test. Cela peut fausser les résultats.
Pour aller plus loin, le Dr Nicolas Deconinck, neurologue pédiatrique reconnu et très actif dans les essais cliniques Duchenne, explore une méthode plus précise : l’analyse en 3D de la marche des patients. Cette technique permet de suivre plus fidèlement l’évolution de la maladie, en complément des mesures traditionnelles. Elle est déjà utilisée dans les études de thérapie génique menées par Pfizer et Sarepta. L’objectif est de prouver que cette approche peut devenir un outil de référence pour évaluer les effets des traitements.
Projet à la VUB (Vrije Universiteit Brussel)
Développement d’une thérapie génique de nouvelle génération – Pr. VandenDriessche et Pr. Chuah
À la VUB, une équipe spécialisée poursuit le développement d’une nouvelle forme de thérapie génique pour la DMD. Grâce à vos dons, un chercheur à temps plein a pu être engagé cette année encore, permettant d’accélérer les avancées du projet. Ce travail s’inscrit dans la continuité des recherches entamées en 2020, et vise à améliorer l’efficacité et la sécurité des traitements à base de vecteurs viraux.
Projets dans le cadre de l’initiative Kan-GO!
Doctorat de Jasmine Hoskens – Mesurer la progression de la maladie chez les tout-petits
Les essais cliniques commencent de plus en plus tôt, parfois avant l’âge de 4 ans. Cela nécessite des outils adaptés pour suivre le développement moteur des tout jeunes enfants atteints de Duchenne. Jasmine Hoskens consacre sa thèse à l’adaptation et à la validation de telles mesures, en lien avec un projet international coordonné depuis Newcastle.
Par exemple, peut-on utiliser la North Star Ambulatory Assessment chez les enfants de moins de 4 ans ? L’enjeu est d’avoir des critères d’évaluation reconnus à l’échelle internationale, que les laboratoires pharmaceutiques pourront utiliser dans leurs essais. Jasmine a déjà publié trois articles scientifiques, et d’autres publications sont à venir.
Projet du Pr. Bart Vrijsen – Étude du sommeil à domicile
Lorsqu’un garçon atteint de DMD commence une ventilation non invasive, une étude du sommeil est réalisée chaque année à l’hôpital. Cela implique une nuit d’hospitalisation, souvent redoutée par les enfants, surtout s’ils sont moins mobiles.
Ce projet, développé avec le soutien du Fonds Rondou, explore la possibilité d’effectuer cette évaluation directement à domicile. Sur trois ans, les deux premières années sont entièrement financées grâce au Fonds, permettant l’achat du matériel et la rémunération d’une infirmière et d’un kinésithérapeute.
À terme, ce projet pourrait poser les bases d’une demande de remboursement officiel (nomenclature) pour les études du sommeil réalisées à domicile, facilitant ainsi le suivi médical tout en améliorant le confort des enfants.
2021
Kan-GO! projecten:
1. PhD project van neuropsycholoog Sam Geuens
Neuropsycholoog Sam Geuens, UZ Leuven
De neuroconnectiviteit bij DMD jongens wordt gemeten dmv MRI scans van de hersenen en neurocognitieve en psychologische testen worden afgenomen bij Duchenne jongens. Het is immers geweten dat het tekort aan dystrofine ook een effect heeft op de hersenactiviteit bij onze Duchenne jongens… Sam Geuens werkt hierbij samen met neuroloog Dr. Niks uit Nederland. Beiden meten de hersenactiviteit bij een 30-tal DMD jongens en zo willen ze tot een vergelijkende studie komen met de Duchenne jongens in België die behandeld worden met deflazocort ( = Calcort ® ) en de Duchenne jongens in Nederland die met prednisone worden behandeld.
Voor meer informatie over deze onderzoeksprojecten, kan u altijd contact opnemen met sam.geuens@uzleuven.be
2. UPPER LIMB DMD patiënt programma van Marleen Van den Hauwe,
kinesiste verbonden aan het NMRC van UZ Leuven.
Een oefenprogramma om de bovenste ledematen bij jongens met Duchenne te trainen wordt uitgewerkt en getest. Dit project heeft als doel om de komende 2 jaren alle Vlaamse perifere kinesisten te bereiken. Hierbij zal ook de PUL ( = performance of the upper limb ) TEST aan de kinesisten worden aangeleerd. Dit is een meetinstrument om de proximale en distale progressie ( = achteruitgang in schouderfunctie, achteruitgang in armkracht en handfunctie) te meten. Het is immers heel belangrijk dat Duchenne jongens minstens 1 x per week de handen stretchen en armspieren trainen om zo lang mogelijk de arm-en handfunctie te kunnen bewaren.
3. ‘Genetic targeting and pharmacological inhibition of macrophage-specific GLUD1 as potential treatment option for Duchenne Muscular Dystrophy’.
Preklinische fundamenteel onderzoek van Masimiliano Mazzone & Emmanuele Berardi, UZLeuven
Door chronische inflammatie en spierafbraak in DMD muizen zijn veel macrofagen in hun spierweefsel aanwezig. In een gezonde muis is er een evenwicht tussen macrofagen die de kapotte of dode spiercellen opruimen en macrofagen die bijdragen tot de regeneratie van de spiercellen. Bij een DMD muis is de balans tussen de afbraak van spiercellen en de regeneratie van spiercellen stuk. Preklinische data tonen aan dat in het begin van de degeneratieve spierziekte er veel M1macrofagen zijn die NO produceren wat leidt tot chronische inflammatie en spierschade. Anderzijds zijn tijdens het pathogene proces in de DMD muis ook veel M2c macrofagen aanwezig, zij zouden moeten bijdragen tot de regeneratie van spiercellen vanuit de stamcellen. Doorheen het pathogene proces produceren deze M2c macrofagen alsmaar meer arginase wat in de plaats van regeneratie van spiercellen, leidt tot fibrose. Bij DMD muizen lukt de crosstalk tussen de verschillende macrofagen en stamcellen niet meer! Het is geweten dat het aminozuur GLUTAMINE bijdraagt tot het behoud van de spiermassa, Bijdraagt tot een gezonde redoxbalans ( NO productie verminderen en vrije O radicalen capteren ) En bijdraagt tot een gezond immuunsysteem. Interstitieel glutamine in de spieren zal de differentiatie van stamcellen in spiercellen bevorderen. Nu is de opzet van de wetenschappers in deze studie om de activiteit van het enzyme GLUTAMAAT DEHYDROGENASE1 ( GLUD1) in de macrofagen te blokkeren zodat meer interstitieel glutamine wordt gevormd wat leidt tot meer proliferatie van specifieke ‘spier’ stamcellen en differentiatie tot spiercellen. In die zin zouden GLUD1-inhibitoren een mogelijke pathway kunnen vormen om tot een geneesmiddel te komen ter behandeling van chronische musculaire dystrofie.
4. Ontwikkelen van een instrument voor longitudinale opvolging van Becker patiënten om ziekteverloop in kaart te brengen.
Prof. Dr. Claeys
Het project van Prof. Dr. Claeys wordt deels door het Kan-GO! Fonds gefinancierd. Prof. Dr. Claeys volgt de volwassen BMD/DMD patiënten op in het NMRC te UZ Leuven. Zij schreef een studie uit om Becker Patiënten longitudinaal op te volgen. De studie wordt uitgevoerd door doctoraatsstudent Bram De Wel. In de studie worden 30 ambulante Becker patiënten, van verschillende leeftijden, geïncludeerd met daaraan gecorreleerd 30 gezonde controle patiënten van overeenkomstige leeftijden. Gedurende 18 maanden worden die Becker en controle patiënten klinisch opgevolgd. Op 0, 9 en 18 maanden wordt telkens een MRI scan genomen van de bovenbeenspieren. Uit de scans meet men telkens de vervetting van de bovendijspieren op. Mathematisch zou men zo de vetfractie bij stijgende leeftijd kunnen opmeten. Dit zou een accurate methode zijn om de ziekteprogressie op een reproduceerbare manier te kunnen meten bij Becker patiënten. Deze uitkomstmaten zouden als merker kunnen dienen voor klinische trials bij Becker patiënten.
Project aan VUB :
1. Ontwikkelen van een next generation gentherapie voor DMD
prof. dr. VandenDriessche, prof. dr. Chuah, VUB
Ook dit jaar werd gekozen om een voltijdse onderzoeker te betalen om dit onderzoek te versnellen. (Beschrijving onderzoek zie 2020.)
2020
1. Ontwikkelen van een next generation gentherapie voor DMD
prof. dr. VandenDriessche, prof. dr. Chuah, VUB
Gentherapie boekt steeds meer successen in klinische studies naar erfelijke ziekten.
Dit nieuwe, veelbelovende onderzoeksdomein zal waarschijnlijk de sterkste impact hebben op de patiënten die lijden aan degeneratieve ziekten, zoals Duchenne. Deze aandoeningen worden gekenmerkt door progressieve en vaak onomkeerbare weefseldegeneratie.
Ondanks de vooruitgang op het gebied van preklinische en klinische studies, blijven er nog veel knelpunten bestaan met betrekking tot:
1) Onvoldoende aflevering van de therapeutische genen in de juiste cellen;
2) Onvoldoende expressie (het effectief omzetten in het eiwit dystrofine op de juiste plaats);
3) Mogelijke immuunreacties tegen de vector (het gebruikte virus), de gen-gemodificeerde cellen (worden ze nog als lichaamseigen beschouwd door het immuunsysteem?) en/of de therapeutische eiwitten (aangezien die als nieuwe stof in het lichaam aangemaakt worden).
Bovendien zijn er belangrijke tekorten in ons huidig begrip van de onderliggende biologische mechanismen die bijdragen aan weefseldegeneratie en regeneratie die van invloed is op de ziekteprogressie bij degeneratieve spierziekten.
Dit onderzoeksproject is gericht op het aanpakken van deze knelpunten:
-
De ontwikkeling van een verbeterd gentherapie voor DMD gezien de hoge onvervulde medische behoefte;
-
Het verkrijgen van een beter begrip van de moleculaire, cellulaire en immuunmechanismen die bijdragen aan weefselregeneratie na gentherapie.
De innovatie van deze next gentherapie zit in de ontdekking en het gebruik van enerzijds een moleculaire sleutel die ervoor zorgt dat de genen beter in de juiste cellen worden afgeleverd en anderzijds van een soort lichaamseigen mini-turbomotor die bij proefdieren aan het dystrofine-gen kon gekoppeld worden. Zo bekomt men dus meer actieve genen, die zorgen voor meer productie van dystrofine, in de juiste cellen.
Voordeel van de procedure is dat er veel minder actieve stof nodig is om effectief te zijn. Men weet immers nog niets over mogelijke neveneffecten van de therapie, waardoor voorzichtigheid geboden is. Maar het is alvast hoopgevend dat er bij de proefdieren nog geen neveneffecten werden vastgesteld.
De fondsen zullen op de eerste plaats gebruikt worden voor het preklinisch onderzoek naar de efficiëntie en veiligheid van deze innovatieve behandeling op dierlijke DMD-modellen die de menselijke verwant nabootsen. Het Duchenne Parent Project Belgium VZW was in staat fondsen te voorzien om een voltijds medewerker gedurende een volledig jaar te financieren.
Het uiteindelijke doel is de ontwikkeling van een therapeutische behandeling waarmee we DMD-patiënten kunnen genezen. Onderzoek zal aantonen of deze nieuwe gentherapie al dan niet effectiever én veiliger kan zijn dan de huidige therapieën die reeds in trials getest worden.
prof. dr. Chuah en prof. dr. VandenDriessche
Het VUB-team o.l.v. prof. dr. VandenDriessche en prof. dr. Marinee Chuah voert al meer dan 10 jaar baanbrekend onderzoek naar gentherapie als behandeling van DMD.
Het team publiceerde reeds resultaten van voorloperonderzoek in o.a. Nature: https://www.nature.com/articles/s41467-018-08283-7
2019
1. Kan-GO! project:
Ontwikkelen Duchenne-specifieke screeningstool en onderzoek naar welke impact het dystrofine-tekort heeft op de hersenen van jongens met DMD.
Neuropsycholoog Sam Geuens, UZ Leuven
Naast ernstige fysieke en motorische problemen, hebben jongens en mannen met de ziekte van Duchenne een groter risico op het ontwikkelen van cognitieve, gedragsmatige en psychologische moeilijkheden. Het eiwit dystrofine, dat door de genetische mutatie niet voldoende wordt aangemaakt, speelt niet alleen een belangrijke rol in de spieren, maar lijkt ook een belangrijke schakel te zijn in de hersenen. Hoe die mechanismen precies werken, weten we nog niet goed. De gedragsmatige gevolgen kunnen echter zo groot zijn, dat ze erg zwaar kunnen doorwegen voor deze jongens en hun families.
Internationaal is er steeds meer onderzoek lopende om deze gedragsmoeilijkheden te begrijpen en te weten hoe we hier het best mee omgaan. Ook UZ Leuven draagt bij aan dit onderzoek. Enerzijds wordt er een Duchenne-specifieke screeningstool ontwikkeld om moeilijkheden in gedrag en leren snel op te sporen. Anderzijds wordt er een onderzoek gevoerd naar welke impact het dystrofine-tekort heeft op de hersenen van jongens met DMD. In deze studie worden hersenscans van jongens met DMD vergeleken met een groep van jongens zonder DMD. Er wordt ook gekeken of er een verband is tussen het langdurig gebruik van corticosteroïden en hun gedrag.
Voor meer informatie over deze onderzoeksprojecten, kan u altijd contact opnemen met sam.geuens@uzleuven.be
2. Kan-GO! project:DMD register aanleggen
Internationale samenwerking: Leuven (België), London (UK), Rome (Italië)
Het moderne natuurlijk verloop van DMD loopt anders dan 20 jaar geleden dankzij de huidige standards of care. Er is een grote nood aan gestandaardiseerde moderne data over het natuurlijk verloop van de ziekte. Dit gegevens register zou dan immers kunnen gebruikt worden als aanvulling voor de controlegroep in clinical trials en post-marketing opvolging van therapieën. Een belangrijk voordeel is dat daardoor het aantal placebo deelnames kan beperkt worden in bepaalde trials. Ook bepaald onderzoek kan starten vanuit dit moderne data register.
Dit register zou aangelegd worden met respect voor de GDPR wetgeving en volgens de ‘fair principles’ waardoor het register voor onderzoek opengesteld zal worden voor relevant onderzoek.
Status: principieel aanvaard, mits budgetbepaling aanvaard wordt.
3. In-depth characterisation of brain pathology in mice lacking one or multiple brain dystrophin isoforms.
Studie naar de hersenen van muizen die geen dystrofine hebben
Dr. M. van Putten, LUMC
In de hersenen komt dystrofine ook tot expressie. Het ontbreken van dystrofine in de hersenen kan ten grondslag liggen aan gedragsproblemen en leermoeilijkheden. Cognitieve problemen beperken maatschappelijke participatie, daarom is het ophelderen van de hersenen pathologie essentieel om optimale zorg te bieden. Net zoals DMD patiënten, hebben ook mdx muizen last van gedragsstoornissen en veranderde hersenen pathologie. Dit is echter nog nooit goed onderzocht in deze muizen. Dit project beoogt het karakteriseren van de hersenen pathologie in muizen waar dystrofine ontbreekt door het uitvoeren van gedragsstudies en anatomische en functionele MRI beeldvorming. Meer inzicht in hoe het in de muis is zal meer inzicht geven voor de mens.
Dr. M. van Putten
Maaike van Putten is werkzaam als senior onderzoekster in de groep van prof. Aartsma-Rus. Ze is gepromoveerd op onderzoek naar de relatie tussen dystrofine niveaus en spierfunctie/pathologie in verschillende muismodellen voor Duchenne (DMD). Haar specialisme in het dieronderzoek gebruikt ze momenteel om de breinpathologie van DMD muismodellen in kaart te brengen en een therapeutische toepassing te vinden gericht op verbetering van spierkwaliteit.
bron: https://www.lumc.nl/org/spierdystrofie/medewerkers/1709522
4. Ontwikkeling van een nieuwe arm-ondersteuning door Yumen Bionics
We financieren mee de ontwikkeling van een arm-ondersteuner/ robotarm die jongens met Duchenne veel langer in staat zal stellen hun armen te gebruiken voor dagdagelijkse taken. We werken ook actief aan het naar België brengen van de testfase van deze arm ondersteuner, zodat ook Belgische patiënten hier zo snel mogelijk baat van kunnen hebben.
2018
2018 was een overgangsjaar waarin we door uitwendige omstandigheden onze samenwerking met NEMA (spierziekten Vlaanderen) rond fiscale attesten moesten stopzetten. Wel blijven we met hen op goede voet samenwerken op vlak van informatie en events.
Om de mogelijkheid van fiscale attesten te kunnen blijven voorzien , wat enorm belangrijk is voor onze fondsenwerving, werd in samenwerking met het duchenne team van UZLeuven, het Kan-GO! Fonds opgericht. Drie bestuursleden van het Duchenne Parent Project Belgium zetelen in het bestuur van het Kan-GO! fonds.
Met het Kan-GO! fonds kunnen we onderzoek naar duchenne steunen aan UZLeuven of onderzoeksprojecten voor Duchenne die door andere universiteiten in samenwerking met UZLeuven gebeuren.
Er werd een startbedrag voorzien van 185000 Euro.
Inhuldiging gebeurde op donderdag 2 mei 2019.
https://www.kuleuven.be/mecenaat/fondsen/geneeskunde/kan-go-fonds
De eerste raad van bestuur gaat door op dinsdag 8 oktober 2019, waar de eerste projecten voor financiering zullen worden uitgekozen.
2017
1. A cross-sectional neuropsychology study towards a longitudinal neuropsychological follow-up of children with Duchenne Muscular Dystrophy
prof. dr. Liesbeth De Waele, KULeuven,
Het is reeds wetenschappelijk bewezen dat jongens met Duchenne spierdystrofie een groter risico lopen op ontwikkelingsmoeilijkheden en beperkingen op vlak van intellectueel functioneren. Toch is er slechts één longitudinale studie gepubliceerd over dit onderwerp.
Op dit moment worden er meer dan 100 jongen met DMD onder de 18 jaar en ongeveer 300 kinderen en jongeren met andere neuromusculaire aandoeningen gevolgd binnen ons multidisciplinair centrum van UZ Leuven. Ook bij de jongens met DMD die wij volgen, zien we vaak moeilijkheden in het neuropsychologisch functioneren. Wanneer dit is aangewezen, wordt een uitgebreid neuropsychologisch onderzoek uitgevoerd. We geloven echter dat een systematische neuropsychologische opvolging noodzakelijk is om onze klinische begeleiding te optimaliseren en om ons in staat te stellen om preventief op te treden tegen eventuele leermoeilijkheden. Daarenboven willen we als academisch ziekenhuis het voortouw nemen in wetenschappelijk onderzoek om onze inzichten in DMD te verruimen en ons in staat te stellen om de problemen die opduiken beter te begrijpen en te behandelen. We geloven dan ook dat klinische opvolging en wetenschappelijk onderzoek hand in hand kunnen gaan.
Dit project is een eerste stap in de oprichting van een systematische longitudinale neuropsychologische follow-up en de implementatie hiervan in onze klinische praktijk. We kiezen bewust voor een model dat de impact op de jongens en hun gezin minimaliseert, maar dat ons toch in staat stelt om onze wetenschappelijke inzichten te verruimen. De financiering vanuit Duchenne Parent Project Belgium stelt ons in staat om het benodigde testmateriaal aan te schaffen. Daarnaast zal een deel van het toegekende bedrag gebruikt worden als personeelskosten zodat de opstart en de eerste datacollectie kan plaatsvinden. We zullen proberen om 90 jongens met DMD te betrekken in deze studie en opvolging. Deze eerste stap kan beschouwd worden als een cross-sectioneel exploratief pilootonderzoek. Hierna zullen we verdergaan met het systematisch verzamelen van data zodat we in de mogelijkheid zijn om op longitudinale manier de neuropsychologische ontwikkeling van jongens met Duchenne in kaart te brengen. De eerste resultaten van dit project worden verwacht in juni 2018.
2. Het inzetten van biomarkers om het ziekteverloop en reactie op behandeling te monitoren.
Dr. Pietro Spitali
Het gebruik van biomarkers als klinische parameters of om sneller de effectiviteit van een behandeling vast te stellen wordt steeds vaker ingezet. De onderzoekers hebben aangetoond dat zij uit bloed signalen kunnen oppikken van spierstress. In dit onderzoek willen ze verder onderzoeken wat de biomarkers zijn in muizen zonder dystrofine, hoe deze zich ontwikkelen in de tijd en hoe ze reageren op medicatie. Het einddoel is om biomarkers te kunnen ontwikkelen om het ziektebeloop te volgen zodat het nemen van een spierbiopt niet meer nodig is in de toekomst.
3. Voorbereidingen op dubbele exon skipping therapie
Prof. Annemieke Aartsma-Rus
Exon skipping wordt nu ingezet op patiënten die een enkele skip nodig hebben om hun gen te repareren. Maar in 19% van de patiënten is een dubbele skip nodig om tot een goed eiwit te komen. Het doel van dit onderzoek is daarom te kijken naar wat er nodig is voor een effectieve dubbele exon skip.
4.Een muismodel voor het testen van antisense oligonucleotides.
Prof. Annemieke Aartsma-Rus
Antisense oligonucleotides (AONs) zijn kleine stukjes gemodificeerd DNA die zijn ontwikkeld om door middel van exon skippen het dystrofine gen van Duchenne patiënten in staat te stellen een deels functioneel dystrofine eiwit te produceren. Inmiddels wordt deze techniek via klinische trials op patiënten getest. Voor het analyseren van de precieze werking van AONs in het lichaam en verwerking door het lichaam zijn diermodellen nuttig. Echter, een geschikt diermodel voor het testen mens specifieke AONs ontbreekt. In het laboratorium is een muismodel ontwikkeld dat het menselijke dystrofine gen bevat. De onderzoekers willen bevestigen of dit muismodel inderdaad gebruikt kan worden om mensspecifieke AONs te testen. Zo ja dan kunnen deze muizen gebruikt worden in alle laboratoria waar met exon skipping gewerkt wordt.
Annemieke Aartsma-Rus
Annemieke Aartsma-Rus speelde een belangrijke rol bij de aanzet voor een nieuwe therapie voor de spierziekte Duchenne, exon skipping.
Annemieke Aartsma-Rus studeerde Biomedische Wetenschappen in Leiden en promoveerde in 2005 bij prof. Gertjan van Ommen en dr. Judith van Deutekom op onderzoek naar exon skipping bij de ziekte van Duchenne. “Exonskipping was aanvankelijk een bijproject van mijn eigenlijke promotieonderzoek, dat op een dood spoor zat. Het is een mooi voorbeeld van waar een bijproject toe kan leiden.”
De jeugdige hoogleraar is lid van de Jonge Akademie en zet zich sterk in om het wetenschappelijk onderzoek begrijpelijk te maken voor een breed publiek, onder meer met de website www.exonskipping.nl. In 2011 kreeg Aartsma-Rus voor haar werk de Duchenne Award.
Prof.dr. Annemieke Aartsma-Rus, LUMC, voert de wereldranglijst van invloedrijkste Duchenne-onderzoekers aan. Het LUMC staat op de tweede plaats van meest invloedrijke onderzoeksinstellingen, na Ohio State University.
2016
1. Vooronderzoek om c-Src tyrosine kinase als geneesmiddel te kunnen gebruiken in DMD
De Luca, Universiteit van Bari, Italië
Dit is een vervolg onderzoek om te kijken of c-Src tyrosine kinase (TK) invloed heeft op de dystrofine productie. TK speelt een rol bij ontsteking en het opruimen van dode cellen in de afwezigheid van dystrofine. In een muismodel zal getest worden wat de invloed van TK is op de spieren in combinatie met andere geneesmiddelen. Doel is om betere geneesmiddelen om spierafbraak tegen te gaan te ontwikkelen.
Annamaria De Luca
Annamaria De Luca is professor in de farmacologie aan de universiteit van Bari in Italië. Ze is gespecialiseerd in preklinische studies van neuromusculaire aandoeningen. Ze heeft veel ervaring in het onderzoek naar de farmacologische behandelingen van DMD en werkt samen met andere leidinggevende onderzoekers in dit onderzoeksgebied.
Ze ontwikkelde multidisciplinaire onderzoek toepassingen voor de mdx-muis. Ze heeft veel bijgedragen aan de standaardisatie van de methodes om de ziekteprogressie te volgen en om de efficiëntie van medicijnen te testen. Een grote bijdrage vooral op het vlak van spier functionaliteit en elektrofysiologie.
Haar diepgaande kennis van de fysiologie en ziekteverschijnselen van de muis zijn zeer belangrijk voor de kwaliteit van het gevoerde onderzoek.
Ze werkt actief samen met de internationale Duchenne parent projects zoals met TREAT-NMD.
2. A cross-sectional explorative study of the psychosocial impact of participation in clinical trials on children with Duchenne Muscular Dystrophy and their parents.
prof. dr. Nathalie Goemans, KULeuven
Dr. Nathalie Goemans
Dr. Nathalie Goemans (M.D. PhD) is pediater en kinderneuroloog. Ze staat aan het hoofd van het neuromusculair referentie centrum (nmrc) van de KULeuven.
Ze is eveneens verbonden aan de afdeling neuropediatrie van DVC St Jozef in Antwerpen, een revalidatiecentrum waar patiënten wonen met neuromusculaire aandoeningen.
Haar interesse gaat uit naar de diagnose, multidisciplinaire zorgaspecten en specifieke pediatrische neuromusculaire aandoeningen in het algemeen. Ze is ook nauw betrokken bij het verspreiden van de zorgstandaard en de ethische aspecten voor neuromusculaire aandoeningen. Ze is eveneens betrokken bij het opzetten en uitvoeren van klinische testen, vooral voor DMD en MSA. Ze helpt mee aan het uitwerken en verspreiden van internationale richtlijnen voor diagnose en behandeling van neuromusculaire aandoeningen.
Dr. Goemans is erg betrokken bij het Duchenne-onderzoek en ze werkt dan ook vaak samen met de internationale vereniging Duchenne Parent Project. In 2014 kreeg ze de Duchenne Award op het Duchenne-congres in Nederland.
2015
1. AAV genoom onderhoud in dystrofe spieren tijdens AAV-U7snRNA-gemedieerde exon skipping therapie. Stéphanie LORAIN, Institut de Myologie, Parijs
Dit lab houdt zich al jaren bezig met exon skipping via AAV vectoren. Door middel van het gebruik van AAV-U7 in preklinische modellen wordt de dystrofine hersteld en verbeterd de spierkracht. Om een klinische trial op te zetten moeten er nog een aantal dingen worden uitgezocht. In dit project gaan ze uitzoeken: 1) waarom de AAV vectoren verloren gaan in de dystrofe spieren en 2) om verlies van de AAV vectoren uit de dystrofe spieren tegen te gaan. Hiervoor gaan ze zoeken naar een middel dat beschermend werkt voor de AAV vectoren. Het uiteindelijke doel van dit project is om een langdurig effect van de AAV-U7 exon skipping te krijgen door de behandelde spieren te stabiliseren.
2014
1. Fibrose onder controle proberen te krijgen voor de verbetering van spierherstel en celtherapie in DMD. Pura Muñoz-Cánoves, Universiteit Pompeu Fabra, Spanje
Dit project wil diverse middelen inzetten om stamceltherapie te verbeteren. Ten eerste het tegengaan van fibrose en littekenvorming en daarnaast beter inzicht krijgen in de celbiologie van de stamcellen. Ze hopen dat het tegengaan van fibrose een positief effect heeft op spierherstellende stamcellen. Want naast dat fibrose de spiercel aantast, belemmert het ook de activiteit van de stamcellen. Dit onderzoek zal strategieën ontwikkelen om de stamcellen beter de spiercellen te laten bereiken.
Understanding the Process of Fibrosis in Duchenne Muscular Dystrophy
Yacine Kharraz, Joana Guerra, Patrizia Pessina, Antonio L. Serrano, and Pura Muñoz-Cánoves
2013
1. Early psychomotor development in boys with Duchenne Muscular Dystrophy
prof. dr. Nathalie Goemans, KULeuven
2. Het ophelderen van de rol en therapeutische werking van myostatin/TGF- ing van myostatin/TGF-β receptoren: Cripto en ALK1 in spiercel regeneratie en DMD pathologie Dr. W.M.H. Hoogaars, LUMC Dr. W.M.H.
In DMD patienten wordt spierweefsel omgezet in littekenweefsel en daardoor gaat de spierfunctie achteruit. Een veelbelovende behandeling is het exon skipping, die tracht de functie van dystrofine te herstellen. Om deze behandeling echt succesvol te laten zijn, zijn goede spiercellen noodzakelijk. Twee belangrijke eiwitten, myostatine en TGF- β1, zijn betrokken bij de werking van de spier. Als de uitscheiding van deze eiwitten wordt geremd is er minder littekenvorming en worden de spiercellen beter gerepareerd. Hoe dit proces precies werkt is echter nog onbekend. Eiwitten hebben een receptor nodig om effectief te worden. Inmiddels zijn er 2 receptoren, Cripto en ALK1, bekend die myostatine en TGF- β1 kunnen aanzetten. In deze studie willen ze gaan bekijken wat de rol van Cripto en ALK1 zijn op de spierregeneratie. Het einddoel is om door het remmen van de receptoren een betere spierregeneratie te krijgen.
2012
1. Evaluation of upper limb function in children, and young men with Duchenne muscular dystrophy.
prof. dr. Nathalie Goemans, KULeuven
2. Targeting protein kinase C theta as a novel anti-inflammatory strategy to counteract DMD
Dr. L. Madaro,University of Rome
3. Trans-splicing: a new therapeutic strategy for Duchenne Myopathy
Dr. S. Lorain, Institut de Myologie